NGỪNG DẠY CON BẰNG SỰ XẤU HỔ

NGỪNG DẠY CON BẰNG SỰ XẤU HỔ

Xấu hổ không chỉ là một cảm xúc thoáng qua mà còn là trạng thái tâm lý có thể ăn sâu vào tâm trí và cơ thể trẻ nhỏ. Ngay từ khi lên ba, trẻ đã có thể cảm nhận được sự xấu hổ khi bị trách móc, đánh đập, đổ lỗi hoặc sỉ nhục. Những cha mẹ xấu hổ sẽ nuôi dạy con bằng sự xấu hổ, bởi đó là cách duy nhất họ được lập trình.

Nó khác với cảm giác tội lỗi – trong khi tội lỗi liên quan đến hành vi sai trái (“Mình đã làm điều sai”), thì xấu hổ lại tấn công vào bản thân con người (“Mình là đứa rất tệ”). Trạng thái này không chỉ khiến trẻ căng thẳng, thu mình mà còn có thể dẫn đến những phản ứng cực đoan như đóng băng (freeze), tê liệt (shut down) hoặc trở nên hung hăng để tự vệ.

Khi cha mẹ sử dụng sự xấu hổ làm công cụ dạy dỗ, vô tình họ đã biến nó thành một vết thương tâm lý kéo dài suốt đời. Trẻ em, với bản năng sinh tồn mạnh mẽ, có xu hướng gắn bó với những người gây ra tổn thương cho mình. Điều này lý giải vì sao một đứa trẻ bị sỉ nhục hoặc bạo hành vẫn có thể bám víu vào cha mẹ bạo hàng – sau này là người bạn đời bạo hành – dù họ chính là nguồn cơn của nỗi đau.

Sự xấu hổ bị kìm nén không giống với lo âu thông thường mà tạo ra một vòng lặp tiêu cực: cảm giác tội lỗi, tự trách đi kèm với những tai nạn, tự hoại gây hậu quả tiêu cực, khiến trẻ càng chìm sâu hơn vào trạng thái xấu hổ, bất lực. Khi lớn lên, những đứa trẻ bị nuôi dạy bằng sự xấu hổ có thể phản ứng cực đoan với tình yêu và sự quan tâm. Họ né tránh, trốn chạy hoặc trở nên đầy giận dữ khi ai đó thương yêu họ.

Chỉ khi nhận thức được tổn thương và bước vào quá trình trị liệu, những đứa trẻ xấu hổ khi xưa mới được nhìn thấy từ đó họ có thể dần thoát khỏi vòng lặp, học cách cảm nhận bản thân trở lại và xây dựng sự tự tin lành mạnh. Vì vậy, thay vì dạy con bằng sự xấu hổ; hãy giáo dục con bằng sự thấu hiểu, yêu thương và tôn trọng.

MIA NGUYỄN

 

Xấu hổ không chỉ là một cảm xúc thoáng qua mà còn là trạng thái tâm lý có thể ăn sâu vào tâm trí và cơ thể trẻ nhỏ. Ngay từ khi lên ba, trẻ đã có thể cảm nhận được sự xấu hổ khi bị trách móc, đánh đập, đổ lỗi hoặc sỉ nhục. Những cha mẹ xấu hổ sẽ nuôi dạy con bằng sự xấu hổ, bởi đó là cách duy nhất họ được lập trình.

Nó khác với cảm giác tội lỗi – trong khi tội lỗi liên quan đến hành vi sai trái (“Mình đã làm điều sai”), thì xấu hổ lại tấn công vào bản thân con người (“Mình là đứa rất tệ”). Trạng thái này không chỉ khiến trẻ căng thẳng, thu mình mà còn có thể dẫn đến những phản ứng cực đoan như đóng băng (freeze), tê liệt (shut down) hoặc trở nên hung hăng để tự vệ.

Khi cha mẹ sử dụng sự xấu hổ làm công cụ dạy dỗ, vô tình họ đã biến nó thành một vết thương tâm lý kéo dài suốt đời. Trẻ em, với bản năng sinh tồn mạnh mẽ, có xu hướng gắn bó với những người gây ra tổn thương cho mình. Điều này lý giải vì sao một đứa trẻ bị sỉ nhục hoặc bạo hành vẫn có thể bám víu vào cha mẹ bạo hàng – sau này là người bạn đời bạo hành – dù họ chính là nguồn cơn của nỗi đau.

Sự xấu hổ bị kìm nén không giống với lo âu thông thường mà tạo ra một vòng lặp tiêu cực: cảm giác tội lỗi, tự trách đi kèm với những tai nạn, tự hoại gây hậu quả tiêu cực, khiến trẻ càng chìm sâu hơn vào trạng thái xấu hổ, bất lực. Khi lớn lên, những đứa trẻ bị nuôi dạy bằng sự xấu hổ có thể phản ứng cực đoan với tình yêu và sự quan tâm. Họ né tránh, trốn chạy hoặc trở nên đầy giận dữ khi ai đó thương yêu họ.

Chỉ khi nhận thức được tổn thương và bước vào quá trình trị liệu, những đứa trẻ xấu hổ khi xưa mới được nhìn thấy từ đó họ có thể dần thoát khỏi vòng lặp, học cách cảm nhận bản thân trở lại và xây dựng sự tự tin lành mạnh. Vì vậy, thay vì dạy con bằng sự xấu hổ; hãy giáo dục con bằng sự thấu hiểu, yêu thương và tôn trọng.

MIA NGUYỄN

PHỤ NỮ YÊU NGƯỜI RỐI LOẠN NHÂN CÁCH

​ Một trong những nghịch lý đau lòng trong tâm lý học là: không ít phụ nữ tử tế, thông minh, sống có trách nhiệm và đầy cảm thông lại rơi vào những mối quan hệ độc hại với người có rối loạn nhân cách, như rối loạn nhân cách chống đối xã hội (psychopath) hoặc rối loạn...

ĐÀN ÔNG “THẲNG” THÍCH LÀM BOTTOM

Trong xã hội hiện đại, các khái niệm về tính dục đang ngày càng được nhìn nhận một cách linh hoạt và đa chiều hơn. Câu nói “đàn ông thẳng thích làm bottom” – tức là những người đàn ông có xu hướng dị tính nhưng lại thích vai trò tiếp nhận trong quan hệ tình dục –...

KHI TRỊ LIỆU TRỞ THÀNH SÂN KHẤU “NÂNG ĐỠ”

  Không phải ai làm nghề trị liệu cũng thật sự chữa lành. Có những người bước vào nghề này với trái tim từng tổn thương, khao khát hiểu người khác, và ước mong được hiện diện cho ai đó – như điều họ từng cần nhưng không có. Nhưng cũng có những người chọn nghề trị...

MASTER – BIỂU TƯỢNG QUYỀN LỰC TUYỆT ĐỐI

  Khi con người rơi vào trạng thái mất kiểm soát – cảm xúc, cơ thể, hay các mối quan hệ – một số người không tìm đến con người, mà tìm đến một biểu tượng quyền lực tuyệt đối: “master”. Đó có thể là một đấng tâm linh, một vị thầy, một hình tượng cha lý tưởng hóa,...

RONG KINH, CĂNG THẲNG MÃN TÍNH VÀ SANG CHẤN

Rong kinh – hiện tượng kinh nguyệt kéo dài bất thường trên 7 ngày hoặc ra máu nhiều hơn bình thường – không chỉ là vấn đề phụ khoa thuần túy mà còn có liên hệ chặt chẽ với trạng thái căng thẳng mãn tính, đặc biệt ở những người có tiền sử sang chấn tâm lý. Trong nhiều...

PHỤ NỮ YÊU NGƯỜI RỐI LOẠN NHÂN CÁCH

​ Một trong những nghịch lý đau lòng trong tâm lý học là: không ít phụ nữ tử tế, thông minh, sống có trách nhiệm và đầy cảm thông lại rơi vào những mối quan hệ độc hại với người có rối loạn nhân cách, như rối loạn nhân cách chống đối xã hội (psychopath) hoặc rối loạn...

BẠO LỰC TÌNH DỤC TRONG CỘNG ĐỒNG LGBT+

Khi nhắc đến bạo lực tình dục, công chúng thường hình dung đến những tình huống dị nguyên – đàn ông dị tính tấn công người yếu thế, phụ nữ hoặc trẻ em. Nhưng trong cộng đồng LGBT+, bạo lực tình dục và thể lý lại tồn tại một cách thầm lặng, dai dẳng và thường bị che...

ĐÀN ÔNG “THẲNG” THÍCH LÀM BOTTOM

Trong xã hội hiện đại, các khái niệm về tính dục đang ngày càng được nhìn nhận một cách linh hoạt và đa chiều hơn. Câu nói “đàn ông thẳng thích làm bottom” – tức là những người đàn ông có xu hướng dị tính nhưng lại thích vai trò tiếp nhận trong quan hệ tình dục –...

KHI TRỊ LIỆU TRỞ THÀNH SÂN KHẤU “NÂNG ĐỠ”

  Không phải ai làm nghề trị liệu cũng thật sự chữa lành. Có những người bước vào nghề này với trái tim từng tổn thương, khao khát hiểu người khác, và ước mong được hiện diện cho ai đó – như điều họ từng cần nhưng không có. Nhưng cũng có những người chọn nghề trị...

MASTER – BIỂU TƯỢNG QUYỀN LỰC TUYỆT ĐỐI

  Khi con người rơi vào trạng thái mất kiểm soát – cảm xúc, cơ thể, hay các mối quan hệ – một số người không tìm đến con người, mà tìm đến một biểu tượng quyền lực tuyệt đối: “master”. Đó có thể là một đấng tâm linh, một vị thầy, một hình tượng cha lý tưởng hóa,...

RONG KINH, CĂNG THẲNG MÃN TÍNH VÀ SANG CHẤN

Rong kinh – hiện tượng kinh nguyệt kéo dài bất thường trên 7 ngày hoặc ra máu nhiều hơn bình thường – không chỉ là vấn đề phụ khoa thuần túy mà còn có liên hệ chặt chẽ với trạng thái căng thẳng mãn tính, đặc biệt ở những người có tiền sử sang chấn tâm lý. Trong nhiều...

VAI DIỄN XÃ HỘI DÀNH CHO NAM GIỚI

  Trong nhiều nền văn hóa, đặc biệt là các xã hội Á Đông truyền thống, nam giới thường được đặt vào một vai diễn xã hội định sẵn: trụ cột, mạnh mẽ, lý trí, thành công và không được phép yếu đuối. Vai diễn này không chỉ là một mong đợi văn hóa, mà còn được củng cố...

HIỆU ỨNG DÂY THUN TRONG TRỊ LIỆU

Trong trị liệu sang chấn, người trị liệu thường chứng kiến hiện tượng "rubber band effect" – hiệu ứng dây thun – khi thân chủ tạm thời tiến vào trạng thái mới (an toàn hơn, kết nối hơn, điều tiết hơn), rồi sau đó bất ngờ "co lại" về mô thức cũ như thể bị bật trở lại....

ĐÀN BÀ HẤP DẪN VÌ HỌ RỰC RỠ, KHÁC BIỆT

Có những người phụ nữ mang trong mình thứ khí chất rất riêng: trí tuệ, độc lập, đầy nội lực. Họ bước vào một căn phòng và lập tức khiến không khí thay đổi – không phải vì ngoại hình, mà vì sự sắc bén, bình thản và không dễ nắm bắt. Đối với nhiều người đàn ông, họ là...

HỌC TÂM LÝ CÓ THẬT SỰ GIÚP TA ỔN HƠN?

  Nhiều bạn trẻ chọn học ngành tâm lý với một mong muốn rất chân thành: “Mình muốn hiểu bản thân hơn, muốn chữa lành những tổn thương của chính mình.” Điều đó không sai. Trong một thế giới nhiều biến động, nơi cảm xúc dễ bị bỏ qua và tổn thương thường bị xem nhẹ,...